Test w PDF
Lilium nie jest więc konstrukcją bezwzględnie najlepszą w ofercie włoskiej firmy, jednak to na nią od dwóch lat skierowana jest większa uwaga, jako że jest to projekt nowszy od Aidy, wyraźnie z nią spokrewniony, a także z wyjątkowymi, podstawkowymi Ex3mami (limitowana edycja), wprowadzonymi "chwilę" wcześniej.
W trakcie naszej wizyty w Sonusie, wiosną 2014 roku, w dużym pokoju projektantów, do którego weszliśmy trochę niespodziewanie, zauważyłem okazałą bryłę jakiejś nowej konstrukcji, którą zaraz potem zakryto płaszczem i wyprowadzono na zaplecze. Zdążyłem jednak się zorientować, że to "mniejsze Aidy" - czyli właśnie Lilium, które dwa miesiące później pokazano szerokiej publiczności w Monachium.
Lilium vs. Aida
Od roku główne wysiłki producenta i dystrybutorów idą bardziej w kierunku promocji jeszcze innego, jeszcze nowszego i jeszcze tańszego modelu (chociaż wciąż w cenie sześciocyfrowej...) - Il Cremonese.
Sonus w ostatnich latach działa z takim rozmachem - zarówno w sferze konstrukcji high-endowych, średniobudżetowych (Olympica, Venere), a nawet już z pogranicza niskobudżetowych (Chameleon, Principia) - że trudno wszystko na bieżąco "obrobić".
Sonus faber Lilium wyraźnie powiela ogólny schemat Aidy, kto więc chce trochę zaoszczędzić albo wstawić do swojego salonu trochę mniejsze kolumny, może bez obaw o jakiś zgniły kompromis zdecydować się właśnie na Lilium - i tak są to kolumny potężne i piękne, zostawiające daleko w tyle wiele referencyjnych konstrukcji innych firm, również tych bardzo renomowanych; przykładów oczywiście nie będziemy podawać.
Spotkanie z Aidą może ustawić perspektywę tak, że wszystko, co mniejsze, będzie wydawać się "słabsze", ale prawdę mówiąc, ktokolwiek będzie czuł szczery niedosyt, patrząc na Lilium (o słuchaniu później...), chyba już stracił głowę...
Lilium podobają mi się nawet bardziej niż Aidy i nie dlatego, że są mniejsze i łatwiej "ustawne", abstrahując w ogóle od ceny; Aidy to taki wypas, że aż rozpasanie, imponujące, zachwycające, ale w pewien sposób kłopotliwe - w jakim pomieszczeniu takie kolumny będą wyglądać "odpowiednio"?
Pytanie to nie oznacza, że na tle starej meblościanki mają stać zgrzebne paczki, a w otoczeniu nowoczesnego designu - tylko sprzęt minimalistyczny lub awangardowy. Mogą stać i Sonusy, urozmaicając i ozdabiając przestrzeń, a nie tylko się w nią wtapiać.
Ale Aidy są tak wymyślne i bogate, że aż deprymujące i pretensjonalne. W przypadku kolumn Sonus faber Lilium zrobiono jakby krok do tyłu i dla mnie jest to już strawne, a przecież wciąż nadzwyczajne.
Gdyby wcześniej nie wprowadzono Aidy, to Lilium mogłyby stanąć na szczycie oferty Sonusa, jako konstrukcja technicznie i estetycznie bezkompromisowa, wspaniałe dzieło godne wspaniałej marki i jej tradycji, w której - jak chyba nigdzie indziej - bezkolizyjnie spotkały się nurty audiofilskie, artystyczne i komercyjne.
Wedle dawno już opracowanej "recepty", mariaż włoskiej kultury i stylu, sugestia arystokratycznego pochodzenia i bliskich związków z samą muzyką, demonstracyjnie staranny dobór wszystkich materiałów i elementów, współpraca z najlepszymi skandynawskimi firmami głośnikowymi, wreszcie umiejętne strojenie i wypracowanie smacznego, niekontrowersyjnego brzmienia - dało unikalną kombinację, a zaakceptowali ją wszyscy, do których była adresowana.
Wszyscy poczuli, że chcą mieć Sonus fabery, niezależnie od tego, czy muzyka jest dla nich najważniejsza, czy mają świetny słuch i audiofilskie ambicje, czy tylko ochotę na ustawienie w salonie pięknych, luksusowych przedmiotów i dowartościowanie się czymś bardziej "kulturalnym" niż następną furą.
Sonus pogodził generalnie wszystkich, bo choć ludzie kupują kolumny wielu różnych firm, to trudno wskazać określoną grupę klientów, która wielbi lub odrzuca Sonusy.
Porównywanie Lilium do Aidy mogłoby zająć wiele stron, gdyby prowadzić taką analizę detal po detalu. To jednak nie ma sensu, skoro obszerny i dokładny test Aidy można łatwo znaleźć - w numerze 10/2013 - a więc dokładnie sprzed trzech lat.
Jak ten czas leci! Wydawało mi się, że słuchałem ich z rok temu... Ale tym lepiej, temat jest dla czytelników bardziej interesujący, skoro podobna konstrukcja była prezentowana już dość dawno.
Sonus faber Lilium - obudowa
Jednak nie będziemy kolumn Sonus faber Lilium opisywać tak szczegółowo, w zakresie wykonania obudowy, jak wcześniej Aidy - lepiej to "opowiedzieć" zdjęciami. Tu się zagina, tam się wyobla, za chwilę łączy, dalej podwija, wreszcie prostuje i na końcu wygładza... Niewiele z tego można by zrozumieć.
Ale pewien zamiar producenta wypada przedstawić i skomentować; tak jak muzyka łączy różne style, emocje i wykorzystuje kontrasty, tak i estetyka Lilium ma za tym podążać, tworząc mariaż różnych materiałów i faktur; stąd przednia połowa obudowy jest zdominowana przez drewno orzechowe, a tylna - została obleczona skórą (swoją drogą, skóra jest również na panelu frontowym).
To "deklaracja" producenta, ale chyba można mieć na ten temat własne zdanie - połączenie naturalnego drewna i skóry to przecież pierwotne podstawy firmowego stylu Sonusa, w którym najważniejsza jest organiczność i harmonia, a nie zderzenie przeciwieństw; drewno i skóra raczej uzupełniają się, niż kontrastują.
Gdyby dużą część obudowy wykonano z aluminium albo wykończono szkłem... Znajdziemy i metal, i szkło, ale na mniejszych powierzchniach; szkło wprawione w metalową "ramę" tworzy górną płytę, a przez szybę widzimy głośnik (a może membranę bierną?).
Skomplikowana skorupa obudowy Sonus faber Lilium, ze swoimi krzywiznami, łączeniami, otworami i dylatacjami, sama w sobie jest czymś niezwykłym, ale nie wyczerpuje to tematu jej złożoności - jest niezwykła również wewnątrz. Po pierwsze dlatego, że całość obejmuje czterodrożny układ głośnikowy (podobnie jak w Aidzie).
W górnej ściance zainstalowano membranę bierną, następnie przykryto taflą szkła. Obrys obudowy jest złożeniem kilku krzywych, a jej wykończenie - połączeniem różnych materiałów.
Układ głośnikowy
Producent przedstawia go jako trzyipółdrożny, do czego też są pewne przesłanki, więc wyjaśnijmy po kolei: jest sekcja subniskotonowa (producent nazywa ją "infrawoofer", prawdopodobnie chcąc odsunąć skojarzenia z subwooferami kina domowego), oparta na 26-cm przetworniku, skojarzonym z membraną bierną o tej samej średnicy; najprawdopodobniej głośnik znajduje się na dole, a membrana na górze, ale może też być odwrotnie; producent tego nie podaje.
W czasie testu sprawdziliśmy to "przy okazji", robiąc pomiary (inna jest charakterystyka głośnika, a inna membrany biernej), ale notatki nie zrobiłem.
Nie ma to zasadniczego znaczenia dla działania układu, konstruktor może tutaj żonglować obydwoma elementami, dopiero próby mogą wyjaśnić, która aranżacja w konkretnym przypadku daje lepsze rezultaty (zarówno nisko filtrowany głośnik, jak i membrana bierna promieniują wyłącznie tak niskie częstotliwości, że ze względu na długość ich fal rozchodzą się one wszechkierunkowo).
Przy okazji - w Aidzie głośnik niskotonowy ma średnicę 30 cm i pracuje w systemie bas-refleks (i głośnik, i otwory znajdują się na dole).
Kolejne sekcje są już zainstalowane klasycznie, widzimy je na przedniej ściance; niskotonowa składa się z trzech 18-tek (w Aidzie są dwie 20-tki), działa w ramach systemu bas-refleks, którego otwory wyprowadzono przez dolną ściankę (a więc obok "infrawoofera"; w Aidzie otwory sekcji niskotonowej znajdują się z tyłu, w Lilium z tyłu nie ma żadnych otworów). Właśnie współpraca i przejście między sekcją subniskotonową a niskotonową rodzi pytanie, czy mamy do czynienia z układem czterodrożnym, czy trzyipółdrożnym.
Charakterystyka sekcji niskotonowej przecina się z charakterystyką sekcji subniskotonowej przy ok. 60 Hz (producent podaje jako pierwszą częstotliwość podziału 80 Hz), więc od strony akustycznej podział jest ewidentny, co jest argumentem za układem czterodrożnym. Jeżeli jednak sekcja niskotonowa nie jest od dołu filtrowana elektrycznie, to byłaby to przesłanka uzasadniająca określenie układu jako trzyipółdrożny.
Powyżej kolejnej częstotliwości podziału, 170 Hz (wg producenta 250 Hz) pracuje już pojedynczy, 18-cm głośnik średniotonowy (w kontekście tak rozbudowanej sekcji nisko-/subniskotonowej i jej bardzo wysokiej mocy, obciążenie średniotonowego od tak niskiej częstotliwości jest dość odważnym posunięciem... musi to być głośnik bardzo wytrzymały).
Zresztą kolejna częstotliwość podziału też leży nisko - przy 2,5 kHz - i podobny komentarz dotyczy głośnika wysokotonowego. Oczywiście każda sekcja musi mieć własną komorę o odpowiedniej objętości.
26-cm głośnik niskotonowy ukryto na dole, ciśnienie rozchodzi się dzięki wysokim kolcom, z czego korzystają też dwa otwory bas-refl eks – te jednak pracują z głośnikami niskotonowymi, zainstalowanymi na przedniej ściance.
Średniotonowemu wiele nie potrzeba, a wysokotonowemu zwykle wystarczy jego własna "puszka", ale 26-cm subniskotonowy z membraną bierną i trzy 18-cm niskotonowe w bas-refleksie wymagają poważnej kubatury do uzyskania najlepszych możliwych charakterystyk, stąd imponująca wielkość Lilium, zręcznie "oswojona" ciekawym kształtem i wykonaniem obudowy.
Z firmowego opisu pośrednio wynika, że mamy do czynienia z dalej posuniętym odseparowaniem poszczególnych sekcji, aby ich wibracje nie wpływały na siebie, i zaawansowanymi rozwiązaniami służącymi ich tłumieniu.
Znamy je już z Aidy, przypomnijmy w skrócie: dolną i górną płytę tworzą aluminiowe płyty związane stalowymi prętami z dodatkiem tzw. tłumików masowych. Wszystko to po części ma mocne uzasadnienie mechaniczne, a po części jest ozdobione firmowymi nazwami i czasami trudno się połapać, gdzie jest granica między inżynierią a marketingiem.
Jednego i drugiego jest dużo. Wraz z Lilium producent wprowadza pojęcie "ortogonalność". Rzecz w tym, że aranżacja sekcji subniskotonowej ustawia głośnik i membranę bierną w osi prostopadłej do osi głośników niskotonowych, co ma zapobiegać mechanicznym i akustycznym intermodulacjom.
Wreszcie system bas-refleks (sekcji niskotonowej) został zmodyfikowany do formy opatentowanej jako "Stealth Reflex System"; przynajmniej pozornie dość prosty zabieg polegający na wyłożeniu ścianek tuneli materiałem tłumiącym zapewnił ponoć radykalną poprawę, eliminując problemy, jakie obciążają działanie klasycznych układów rezonansowych z otworem - pasożytnicze rezonanse własne tuneli i turbulencje - a nawet korzystnie wpływa (chociaż nie jest wyjaśnione, w jaki sposób) na podstawowe parametry układu rezonansowego, skoro uzyskano (podobno) niżej sięgającą charakterystykę przy mniejszej objętości.
Sonus faber Lilium, inaczej niż Aida, nie mają z tyłu dodatkowych głośników służących do wywoływania odbić i kreowania specjalnej przestrzenności - pod tym względem ma działać konwencjonalnie, kierując częstotliwości zakresu średnio-wysokotonowego głównie do przodu, a niskotonowego... Jak już wspomnieliśmy, miejsce instalacji głośnika niskotonowego ma w przypadku rozpraszania niskich tonów znaczenie drugorzędne - i tak się rozejdą we wszystkich kierunkach.
Głośniki Lilium pochodzą najprawdopodobniej od tych samych dostawców co zawsze - wyspecjalizowanych firm skandynawskich. Obecnie stosowane przetworniki są jednak nie tylko poważnie zmodyfikowane względem wersji standardowych, ale w ogóle ich nie przypominają, są typami opracowanymi wyłącznie na użytek konkretnego klienta, w tym przypadku Sonusa.
Trójpozycyjny przełącznik pozwala na regulację sekcji subniskotonowej; trudno a priori ustalić optymalny kształt charakterystyki i poziom najniższego basu dla każdego pomieszczenia i każdego ustawienia.
Wielu producentów zespołów głośnikowych próbuje wejść w podobny układ. Niestety, wymaga on dużych zamówień z oczywistych przyczyn - kosztów opracowania specjalnych typów. W działanie takie wpisany jest nie tylko zamiar dysponowania głośnikami ściśle dopasowanymi do własnego projektu, ale też trochę polityki - można stosowane głośniki przedstawiać jako całkowicie własne, co dla Sonusa jest sprawą prestiżową (dla małych firm odwrotnie - te wspierają się prestiżem swoich kooperantów).
Sonus wyrósł już jednak z małej "manufaktury", gra teraz w tej samej lidze, co Bowers & Wilkins, Focal czy KEF, a w tym gronie produkcja własnych przetworników, zwłaszcza tych najlepszych, jest wpisana nie tylko w tradycję, ale w wizerunek firmy innowacyjnej, wyprzedzającej konkurencję lepszymi pomysłami.
Na początku drogi Sonusa tą innowacją, zapewniającą dobry start, były głównie wyjątkowe obudowy i towarzysząca im koncepcja analogii z instrumentami muzycznymi; jak widać (choć nie wszystko widać), Sonus dalej udoskonala (i upiększa) swoje obudowy i w tym zakresie jest nawet liderem wśród liderów (pod względem zarówno techniki, jak i estetyki), ale jako głośnikowy autorytet musiał też bardziej zaangażować się w same przetworniki, które są przecież kluczowymi komponentami każdej konstrukcji; to jednak przetworniki mają grać, a obudowa milczeć...
Membrany
Sonus ma już od dawna określone upodobania w zakresie materiałów membran. Chociaż w konstrukcjach tańszych godzi się na kompromisy stosując np. włókno szklane, a w głośnikach niskotonowych czasami występują membrany metalowe, to wciąż panuje największe przekonanie do membran na bazie celulozy, firmowo modyfikowanej poprzez dodanie unikalnej kombinacji innych włókien albo składanie membran sandwiczowych, w których celuloza tworzy warstwy zewnętrze, a wewnętrznym "rdzeniem" jest lekka, ale twarda pianka syntetyczna.
Taka sandwiczowa membrana, bardzo sztywna, jest stosowana w głośniku subniskotonowym i membranie biernej, a także w głośnikach niskotonowych.
Głośnik średniotonowy ma już membranę jednowarstwową, do pulpy celulozowej wmieszano inne włókna naturalne (m.in. kapok, kenaf) i pozostawiono naturalnemu procesowi suszenia na powietrzu (nie prasowania) - w ten sposób włókna układają się relatywnie swobodnie, membrana nie jest bardzo sztywna (przy określonej masie i grubości), ale charakteryzuje się najlepszym tłumieniem rezonansów wewnętrznych, co jest kluczowe w zakresie średnich częstotliwości.
Od basu do średnich częstotliwości "sygnatura" brzmieniowa jest określona przez udział celulozy, ale przechodząc w zakres wysokich tonów - trzeba się z nią pożegnać.
Wydaje się, że tutaj nie może wejść do gry nic innego niż membrana jedwabna. Ale przypomnijmy jako ciekawostkę, że w jubileuszowych Ex3tremach wysokotonowy to kopułka berylowa; nie musi to też być jakakolwiek kopułka - Sonus długo stosował, również w najlepszych konstrukcjach, membrany pierścieniowe (jedwabne). Od jakiegoś czasu widzimy jednak powrót do jedwabnych kopułek... chociaż znowu zmodyfikowanych w sonusowy sposób.
Efektowny „łuk i strzała” przed wysokotonową kopułką to ani osłonka, ani soczewka akustyczna, lecz sposób na „uspokojenie” centralnej części kopułki (dotyka do niej podstawa "strzały") i poprawę charakterystyk. Działanie tak zmodyfi kowanej kopułki przypomina trochę pracę membran pierścieniowych, które Sonus stosował wcześniej.
Centrum (wierzchołek) kopułki jest "trzymane", niemal punktowo, przez widoczny z zewnątrz, pałąkowaty wysięgnik (nie jest to więc "soczewka akustyczna"), co ma na celu zmniejszenie amplitudy ruchu kopułki w obszarze, w którym nie pracuje ona już w zgodnej fazie z tą częścią membrany, która leży bliżej cewki i jest lepiej przez nią "kontrolowana".
Takie są uroki kopułek miękkich; w przypadku kopułek sztywnych występuje inny problem - zamiast stopniowego "odsprzęgania" się środkowej części, następuje silny rezonans "łamania się" membrany (na szczęście nie wiąże się to z uszkodzeniem mechanicznym) przy określonej częstotliwości, której odtwarzania sztywna membrana już "nie wytrzymuje".
Rozwiązanie Sonusa jest faktycznie syntezą sposobu działania membrany kopułkowej i pierścieniowej. Producent nie wziął więc rozwodu z dawniej stosowanymi technikami, ale je udoskonalił. Bardzo firmowe jest też podejście do tematu "puszki" wytłumiającej falę od tylnej strony kopułki - wykonano ją z drewna (zwykle jest plastikowa albo aluminiowa).
W całej konstrukcji Sonus faber Lilium widać szerokie zastosowanie materiałów naturalnych, oczywiście kojarzących się z naturalnym brzmieniem, jednak nie wszystko można zrobić z drewna, celulozy, skóry i jedwabiu...
Sonusy to szczególna, bardzo profesjonalnie przygotowana mikstura techniki, nauki, sztuki i kultury. Każdy element konstrukcji ma swoją filozofię i swój rodowód, o każdym można by długo pisać zaglądając w kolejne szczegóły szczegółów...
