Wielka msza h-moll Jana Sebastiana Bacha (BWV 232 w katalogu Schmiedera) jest uważana za jego najdoskonalsze dzieło religijne i arcydzieło muzyki chóralnej. Protestancki kantor, kapelmistrz i organista ukończył ją w 1749 r., na rok przed śmiercią. Złożona jest z fragmentów, które powstały wcześniej, jak i napisanych w latach 40. XVIII w.
Najwcześniej skomponował dwie części mszy łacińskiej Kyrie i Gloria. Chociaż był luteraninem, chciał wkraść się w łaski elektora Saksonii i króla Polski Augusta III, który - by objąć polski tron - musiał przejść na katolicyzm. Stąd elementy mszy katolickiej i protestanckiej w jednym dziele. Zabiegając o posadę na dworze Sasów, napisał Kyrie i Gloria w 1733 r. i podarował księciu elektorowi jeszcze przed koronacją w Krakowie. Starania powiodły się dopiero w 1736 r. Bach otrzymał funkcję kapelmistrza kapeli drezdeńskiej, lecz pozostał jednak w Lipsku.
Wielka msza h-moll jest złożona z 27 ogniw. Liczba ta odnosi się do Trójcy Przenajświętszej (3 x 3 x 3). Dwie największe części: Gloria i Credo mają po dziewięć ogniw (3 x 3). Credo zawiera motywy chorału gregoriańskiego, a jego centralnym ogniwem jest Crucifixus - ukrzyżowanie. W mszy pojawiają się kolejno: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus i Agnus Dei. Bach nie doczekał pełnego wykonania mszy. Nastąpiło to dopiero w 1811 r. w Berlinie.
Ciekawostką jest, że po II wojnie światowej rękopis partytury J. S. Bacha trafił do Biblioteki Jagiellońskiej razem z innymi zbiorami Pruskiej Biblioteki Państwowej tzw. "Berlinki". Uroczysty zwrot dzieła nastąpił w 1977 r. przez Edwarda Gierka na ręce Ericha Honeckera razem z manuskryptami "Czarodziejskiego fletu" Mozarta i IX symfonii Beethovena.
Pięknie wydany w formie książkowej album "Messe en si Mineur" wytwórni Alia Vox zawiera wykonanie pod kierunkiem katalońskiego dyrygenta Jordiego Savalla. Nagranie zrealizowano 19 lipca 2011 r. we francuskim klasztorze Cystersów l’Abbaye de Fontroide w Narbonie niedaleko Carcassonne i granicy z Hiszpanią. Przepiękne położenie potężnego klasztoru można podziwiaćna przebitkach, oglądając zapis koncertu na płycie DVD. Sam kościół jest zbudowany w surowym, średniowiecznym stylu, ale ma wyjątkowo piękne witraże.
Chór i orkiestra zajęli miejsce na ołtarzu. Nagrania dokonano z udziałem publiczności. Jordi Savall przyjechał do Narbony z orkiestrą instrumentów dawnych La Capella Reial de Catalunya. Zaprosił także orkiestrę Le Concert des Nations z koncertmistrzem Manfredo Kraemerem. Wśród solistek Coro favorito znalazła się Magdalena Podkościelna - sopran. Wielonarodowy skład orkiestry i chóru doskonale pasuje do ekumenicznego charakteru Wielkiej mszy h-moll. Wykonanie odbyło się w ramach VI Festiwalu Fontfroide 2011.
Miejsce z pewnością nastrajało wykonawców do szczególnego skupienia. Ale czy zalecenie, by śpiewać kantaty i msze Bacha, jakby to były modlitwy, zostało zrealizowane? Słuchając płyt CD, miałem pewne wątpliwości, a może sam nie mogłem się skupić. W zrozumieniu przesłania dzieła kantora z Lipska pomógł mi zapis wideo koncertu. Obserwowanie nadobnych twarzy chórzystek i chórzystów, skupionych instrumentalistów i natchnionego Jordiego Savalla pozwala lepiej zrozumieć przesłanie śpiewów na chwałę Pana.
Nie jest to wykonanie zapierające dech, takie, przy którym słuchaczowi wydaje się, że unosi się wraz z muzyką do nieba. Oczywiście to też sprawa wyobraźni i wiary. Jednak zabrakło mi zatracenia się wykonawców w muzycznych modlitwach Bacha. Jednak to wykonanie spontaniczne, przepełnione entuzjazmem młodych głosów. A to dotrze i do ateistów.
Na drugiej płycie DVD znalazł się film z przygotowań do koncertu zawierający rozmowy z Jordim Savallem, członkami chóru i orkiestry. Niestety, jest to tylko francuska wersja językowa. Ale można podziwiać klasztorne wnętrza, dziedzińce, krajobrazy i urokliwą przyrodę Langwedocji.
Grzegorz Dusza
ALIA VOX / CMD
